Camiño a algures

 Sempre hai unha segunda vez, por iso nos depósitos arqueolóxicos con secuencias longas de ocupación acostomamos a atopar esa superposición de niveis, estruturas e mesmo pavimentos. estes días, na grande Ciadella, asistimos a un deses sucesos emotivos: o descubrimento dun camiño que se superpón á Vía Principalis do campamento romano. 

O camiño tradicional, xa escavado, superposto á Vía Principalis

Pola súa situación estratigráfica (moi superficial), pola morfoloxía e as súas medidas (a penas dous metros, menos da metade do que se presupón para a vía campamental), parece claro que se trata dun camiño tradicional, un deses carreiros sumariamente empedrados, que percorrían a contorna das aldeas e daban acceso e servizo ás agras.

Escavación manual no sector da Vía Principalis

O realmente interesante é que segue o mesmo trazado que a Vía, entrando e saíndo pola zona das dúas portas. A consecuencia resulta evidente: ata datas relativamente recentes (seguramente ata finais da época moderna) o forte romano mantivo á vista gran parte da súa morfoloxía orixinal,  como pedras ainda vivas, condicionando e dominando as perpectivas e a vida da comunidade campesiña de Ciadella. Fascinante.

Estruturas da fase campamental tardía empezan a aflorar baixo a corredoira das agras

Portas abertas na Ciadella

O prato forte de calquera plan de divulgación, o contacto directo coa xente,  resulta especialmente emocionante si se fai con escolares, todo ollos e ouvidos, e resulta emotivo, en verdsade moi emotivo, si nel participan rapazas dos centros escolares das Agras, como estas do CEIP de Ponte Carreira, no concello gandeiro de Frades, poucos quilómetros Tambre abaixo da mesma Ciadella. 

Un grupo formado por 34 rapazas e rapaces da ESO (5 de 1º, 14 de 2º, 10 de 3º e 5 de 4º), ademáis de 5 profesoras, que gozaron dunha xornada única. Visitaron o campamento romano  e compartiron o traballo das arqueólogas en vivo e en directo. Foi un grupo moi activo e respectuoso, escoitaron e tamén preguntaron moito, e moitas das dudas non ían nada mal encamiñadas. Eran interesantes e atrevidas. Tamén se arriscaron a imaxinar, e aí dérono todo. 

As visitas escolares nunca defraudan, ao contrario, anímannos a seguir. Nós escavamos, investigamos , restauramos e, sobre todo, recuperamos unha memoria perdida, a que ninguén lembra. Pero son elas, as que veñen a coñecer Ciadella, á vella dama da gándara, as que dan sentido ao noso traballo.

Así empeza todo: obxectivos e plan da actuación

 Unha vez máis estamos na Ciadella e agora, xa que todo comezou a rodar, pasamos a describir os obxectivos desta actuación tan emotiva e fascinante. O proxecto, promovido e financiado pola Xunta de Galicia e a Unión Europea con cargo aos fondos FEDER Galicia 2014-2020, céntrase na parte central do vello campamento romano, no lugar ao que, históricamente, enfocáronse as escavacións arqueolóxicas. E non é broma. Por aquí pasaron dende Ángel del Castillo, en 1934, ata a arqueoloxía empresarial do novo milenio, pasando pola frutífera etapa da USC e Caamaño Gesto nos anos 80' e 90' do século pasado. Todo deu como resultado a descuberta dun impoñente conxunto de edificios, non casualmente os máis nobres do forte: praetorio, principia, posibles residencias de oficiais, ...

Agora, dando continuidade á campaña desenvolvida en 2020 pola Universidade de Vigo, Terra Arqueos afronta un reto apaixoante: descubrir a Vía Principalis, a arteria principal do campamento e a que o dividía en dúas metades simétricas en senso leste-oeste, e reescavar o Principia. Este edificio, que no seu momento tivo que ser potente, sitúase no núcleo do campamento e, sinxelamente, porque era o seu verdadeiro corazón. Nel situábase o cuartel xeneral da unidade militar, era o motor da pesada burocracia profesional romana, pero tamén era a súa alma: nel custodiábanse as aras dedicasas ás divinidades protectoras da cohoorte, os seus trofeos e os seus estandartes. Un centro administrativo e simbólico.

A zona de actuación unha vez retirada a pasarela e antes do inicio dos traballos

Pero hai máis: a magnitude do traballo desta nova campaña reflíctese nos seguintes números: no Principia actuarase sobre un total de 1.000 m2  e na Vía Principalis algo (non moito) menos: 1.200 m2. Apabullante.

Logo da escavación virá a consolidación e restauración das estruturas, e o acondicionamento do interior do forte: retirada de cascallleiras e pedreiras deixadas polas anteriores intervencións, tapado da Vía Sagularis (a estrada de circunvalación interior do campamento), escavada, tamén por Terra Arqueos, en 2016-17, e a limpeza integral do xacemento. E isto non é unha anécdota. Todos os que pasamos campañas e campañas no forte romano da gándara, coñecemos e pelexamos cunha das súas singularidades: o medre descontrolado, voraz e acelerado da vexetación. E eu non podo menos que pensar que son os paisaxes e a forza da memoria, que a estimulan e devónvenlle a vida.

Limpeza manual de paramentos

LImpeza e vida

Non hai nada bo, si nada comeza ben, dicían os devanceiros. Frase mítica, que sempre temos en conta. E os devanceiros, os vetereranos da Primeira Cohorte dos Celtíberos, e máis aló, os xermanos revoltosos, os monxes e os construtores das agras, nunca pensarían en nós, os arqueólogos. Pero luce tanto!

Benvidas!

Damos a benvida a este novo medio de divulgación da actuación arqueolóxica que arestora desenvolvemos no campamento romano de Ciadella, en Sobrado. Xornada a xornada iremos debullando esta apaixoante andaina polo forte da gándara, na que se proxecta por en valoros edificios do principia e a vía principalis do xacemento. Esta intervención está financiada pola Consellería de Cultura, Educación e Universidade e a Unión Europea no marco do programa FEDER Galicia 2014-2020.