A derradeira da vindeira

Logo dunha campaña arqueolóxica das doutro tempo, daquelas que duraban meses e nas que se xunguían lazos inesquecibles, a actuación desenvolta por Terra Arqueos no lombo da gran dama da gándara, a bela Ciadella, chega ao seu final. Nada vive por sempre. Foron nove meses (nove!!), no que se sucederon crepúsculos outonais, xiadas brancas, nordeses implacables... pero tamén vivimos o florecer dunha nova primavera e o final dun xullo abafante. Parabéns a esta equipa que traballou arreo e soportou de todo, pandemia incluida.

O resultado está aí, espectacular. Agora só queremos que veñan e gocen, pero tamén que coñezan o motor que nos levou ata aquí: limpeza, escavación, restauración, divulgación, nova sinalética, traballo inxente de laboratorio, estudios de materias, ... e, sobre todo, moito esforzo. En realidade, foi necesario un traballo a escala colosal para chegar a este resultado formidable. E non defrauda. Ciadella resplandece como nos mellores tempos da Primeira Cohorte dos Celtíberos. 

Para rematar, e ao estilo dos vellos espectáculos de feira e festa, só nos queda dicir: o día trinta, sábado, ás doce, pasen e vexan. Aí estaremos.

Ciadella viva e máis moza: os obradoiros

 Este martes 14 de xuño, día solleiro e caluroso na gándara, Ciadella sufriu un auténtico chute de enerxía, a que sempre precisa a vella dama, incriblemente solitaria gran parte do ano. Xa o saben, foi o seu tempo, o da rapazada do CEIP Virxe do Portal de Sobrado, un grupo que nunca nos deixará camiñar sós.

Alegres e rebuldeiras, 43 alumnas e alumnos de infantil e primaria, acompañadas das súas mestras e mestres, participaron nesta xornada máxica nos dous obradoiros programados dentro do plan de divulgación da actuación arqueolóxica, executada por Terra Arqueos. Lonxe dos discursos eruditos e pelmazos que acompañan a tantas visitas guiadas, aquí o obxectivo estaba claro: aprender xogando e, de paso, utilizar o xacemento como un equipamento lúdico e educativo. Sen trabas, sen medo. E vaia se resultou. Mesmo entre obradoiro e obradoiro, na merenda, as nenas e nenos organizáronse en grupos de dez, como se fosen as antigas contubernia da Primeira Cohoorte. Elas mesmas nomearon á súa propia centuriona e, entre todas, á pretora, que resultou chamarse Valentina, un nome de forte raíz tardorromana, un emocionante guiño seu ao pasado.

Como sempre o plato forte estivo ao final: plasmar nunha folla en branco como pensaban elas que era o campamento. Imaxinación ao poder en estado puro. E o resultado resultou impactante. Ademáis de xogar e correr polas dependencias do Pretorio e a Vía Principais, todas estas nenas e nenos de entre 3 e 9 anos, estiveron atentas, escoitaron, entenderon e aprenderon gran parte da súa historia. E saben por que? Por que a arqueoloxía só é un relato, un conto marabilloso. E así o gozamos. Grazas, meu cole!

Perpetuum mobile

 Non hai discusión, os depósitos arqueolóxicos son entes vivos, nunca se deteñen e sempre mostran caras distintas. Por pouco que se lles faga caso, ollan para ti, cómplices, e te devolven un sorriso enigmático e novo. Por iso eu, cada vez que escavo,  sempre penso que estou diante dunha Gioconda eternamente xove, agochada detrás dun impenetrable bastidor de herba verde e terra húmida.

Un dos pratos fortes desta campaña na grande Ciadella foi a fase de restauración. Un traballo sisudo e meticuloso que se nutriu da espectacular, e moi, moi dura, campaña de escavación. Sempre aí, na gándara xeada e co xeneral inverno bufando nas calugas.

E como os arqueólogos somos de catas, sondaxes, toma de mostras e outras cousas polo estilo, vaian dúas imaxes, de antes e despois, que ilustran, a nivel de detalle, o fantástico traballo de restauración feito no forte romano de Sobrado todos estes meses. A gran dama é vella, pero tamén moi sabia.  Estará feliz, non si?

A Ciadella non para

 Efectivamente , non para, e en datas feriadas, aínda menos. Esta fin de semana de Pascua solleira víu achegarse ao forte romano a dous novos grupos, ansiosos por coñecer a nova imaxe deste xacemento formidable. O día 15 visitou Ciadella un grupo de 21 persoas, moi heteroxéneo en idade, procedente do concello coruñés de Oza e organizado por un operador turístico profesional. O realmente rechamante era que todas estas persoas... pertencían á mesma familia! Unha simple anécdota se non demostrase o cambio acontecido no modelo de visita ao campamento nos últimos tempos. Xa non se trata do grupo escolar ou da clásica parella de afeccionados á arqueoloxía. Neste caso, unha familia extensa completou unha das súas celebracións senlleiras cunha visita guiada ao xacemento. Por fin Ciadella abre o seu espectro e entra na normalidade dos destinos de turismo cultural.

Un dos grupos que nos visitaron posa diante da porta do Principia

O sábado 15 foi a quenda do roteiro promovido polo Concello de Sobrado dentro do seu plan de ocio activo para as xornadas de Semana Santa. Con baixas COVID de última hora, o grupo acadou os 14 visitantes, moi activos e interesados. Destaca o feito de que case todos os adultos eran profesionais do ensino, algo moi, moi importante.

En realidade, nada deste aluvión tería sido posible sen unha actuación arqueolóxica desta magnitude e calidade. Esta campaña pasará, e o seu plan de divulgación tamén, pero que o concello de Sobrado e os tour operadores oferten a visita á Ciadella nos seus plans de ocio e nos seus paquetes turísticos supón o comezo de algo distinto e ilusionante. As portas dun tempo novo para o vello forte da gándara.

Os visitantes observan e comentan a rede hidráulica localizada na Vía Principalis

Gozando cos sentidos

Este pasado sábado día 9 de abril levouse a cabo a segunda das visitas programadas no proxecto de posta en valor do Principia e da Vía Principalis do forte. O evento coincidíu co próximo remate da fase de restauración das estruturas e foi organizado por Terra Arqueos S.L., coa colaboración do Concello de Sobrado, da Consellería de Cultura, Educación e Universidade, promotora dos traballos, e da asociación de veciños "A Ciadella", que volveu a ceder os terreos para o aparcamento. E, como sempre, non defraudou.

O arqueólogo da D.X. de Patrimomnio Cultural informa dalgúns dos aspectos da intervención

Cincuenta e unha persoas, unha cifra sorprendente tendo en conta a premura da convocatoria e as malas condicións metereolóxicas dos días anteriores, mesmo da propia véspera, achegáronse  ao forte romano, onde foron recibidos polo alcalde de Sobrado D. Lisardo Santos. Logo percorreron o xacemento da man dos técnicos encargados do Plan de Divulgación e recibiron a pertinente información sobre os obxectivos as características técnicas da actuación por medio do arqueólogo da Dirección Xeral de Patrimonio Cultura e coordinador dos traballos D. Rubén Álvarez Asorey.

O alcalde de Sobrado, recibe e dá a benvida aos asistentes á visita guiada

Este novo éxito de divulgación ven a demostrar dúas cousas: a primeira, que na época da virtualidade e as novas tecnoloxías, a visita guiada e a comunicación verbal seguen a ser imbatibles, as verdadeiras estrelas do turismo cultural. E a segunda, que a Ciadella, as ruínas dun verdadeiro forte imperial romano, un xacemento singular e fermoso, ten un potencial colosal como recurso cultural e turístico. Unha realidade que, arestora e visto o visto, non podemos ignorar. Visitar Ciadella é algo máis que pasar un rato de ocio aprendendo historia, é viaxar polo tempo gozando cos sentidos.

Un momento da visita guiada ao forte romano

A nova Ciadella

Para os arqueólogos, nunca haberá nada como a escavación: mergullar, atopar, recuperar e darlle moito, moito, aos miolos. Pero a Ciadella sempre será un reto. Escavada en distintas épocas, e por diferentes mans, ficou sempre nun escenario mudo. O que dicían os visitantes, "eu aquí o vexo, agora, porque o contas, pero se non...". Pedras mortas que nunca emocionaron.

Esta nova fase de restauración procurou rachar esa débeda histórica. Todo é opinable, pero agora, por primeira vez, chegas ao forte e ves unha rúa romana, ollas á beira e dexergas o Principia. Podes apreciar o pavimento daquela impoñente rúa maior, seguir as canles de evacuación de augas, e formarás parte da historia dun auténtico campamento romano. O que estivo aquí, no soportal da túa casa, fai dous mil anos. Achégate e coñéceme, teño moitas historias que contar.

 

Restauración

 Co inicio da primavera, tamén deron comezo os traballos de restauración das estruturas arqueolóxicas localizadas na escavación da Vía Principalis e dos conxunto de edificios que forman o Principia, a sala de maquinas e o corazón do forte romano. 

Estruturas murarias do Principia xa restauradas

A restauración foi (e, lamentablemente, sigue sendo) moitas veces ententida como unha fase "secundaria" da actuación arqueolóxica, sempre a rebufo da escavación manual. Nada máis lonxe da realidade. Trátase dun traballo complexo, case cirúrxico, que esixe moita destreza, moita calidade técnica e un gran coñecemento das técnicas e materiais constructivos da Antigüidade. Así, neste caso, a restauración dos muros faise respectando escrupulosamente o sistema construtivo orixinal romano, empregando, loxicamente, os preceptivos elementos separadores. E xa podemos ir avanzando que o resultado está sendo espectacular.

O equipo en plena fase de restauración do Principia

Por si todo o anterior non abondase, a fase de restauración tamén é transcendental porque ven a ser algo así como a escrita definitiva da actuación, a presentación que os visitantes terán do xacemento a a traveso da cal o coñecerán e interpretarán. Polo tanto, fundamental en calquera proxecto de posta en valor

Como é habitual nos equipos de Terra Arqueos dirixidos por Luis Fco. López, o responsable dos traballos é o talentoso arqueólogo e restaurador Miguel Ángel López Marcos, con ampla experiencia en toda a península e coñedido internacionalmente por estar ao cargo dos traballos de recuperación e restauración do impresionante conxunto de escultura monumental dos templos de Luxor, en Exipto. Todo un luxo.